Pozwoliłam sobie poczynić pewne analizy terenowe, a nawet – idąc o krok dalej – dokonać nazewnictwa zaobserwowanych osobowości. Oto krótki przegląd typów, które każdy z nas zna, choć nie każdy chciałby znać aż tak dobrze.
STOJACZ PRZEDOTWARCIOWY
Czasy PRL-u dawno się skończyły, kartki przeszły do historii, a mimo to potrzeba kolejkowania w narodzie nie zmarniała i ma się zaskakująco dobrze. Stojacz przedotwarciowy pojawia się pod drzwiami marketu na długo przed godziną zero, jakby obawiał się, że zabraknie… wszystkiego.
To wyznawca promocji absolutnej, prorok okazji jedynej i niepowtarzalnej. Gotów jest stać w chłodzie i deszczu dla odzieży wakacyjnej w środku zimy, pięciu kilogramów mięsa mielonego mieszanego (3,99 zł za 400 g!) albo przedmiotów domowo-ogrodowo-piwnicznych, których przeznaczenia nikt do końca nie rozumie, ale „za taką cenę to grzech nie brać”. Stojacz ma w oczach błysk zwycięzcy, który wie, że dziś wygra z systemem. Nawet jeśli system wygra z nim.
WYMACYWACZ KOLEKCJONER
Zanim dokona życiowego wyboru – na przykład białego, męskiego podkoszulka – musi rozpakować i obmacać przynajmniej kilka identycznych egzemplarzy. Każdy z osobna. Dokładnie. Metodycznie. Jakby szukał tego jedynego, z którym połączy go metafizyczna więź.
W końcu, po długim procesie decyzyjnym, wybiera właściwy odcień bieli (bo przecież „biały białemu nierówny”) i odchodzi, pozostawiając po sobie krajobraz po przejściu huraganu. Rozbebeszone opakowania, porzucone kartoniki, chaos. Tu niestety – z przykrością odnotowuję – prym wiodą kobiety, choć czynią to z miną pełną niewinności i estetycznej misji.
NAPIERACZ KOLEJKOWY
Scenka klasyczna. Człowiek wyładował już towar na taśmę, stoi grzecznie, czeka na zeskanowanie i moment zapłaty, aż nagle zaczyna odczuwać delikatne, acz stanowcze napieranie koszyka na swój tyłek.
To napieracz kolejkowy – osobnik przekonany, że im bliżej podejdzie, tym szybciej kolejka ruszy. Jego koszyk wwierca się w nasze plecy z uporem godnym lepszej sprawy. Być może wyraża w ten sposób zniecierpliwienie, być może pragnie zapłacić za nasze zakupy. To drugie jednak zdarza się równie często, co wygrana w totolotka bez kuponu.
Napieracz zazwyczaj nie patrzy na nas, tylko na kasjerkę, jakby to ona była winna temu, że świat nie działa szybciej.
OPÓŹNIACZ KOLEJKOWY
Tu mamy do czynienia z klasyfikacją bardziej złożoną, bo opóźniacz występuje w dwóch odmianach: zeskanowanej i niezeskanowanej.
Zeskanowany charakteryzuje się spowolnioną reakcją na bodźce. Towar już dawno przeskanowany, paragon się drukuje, a on nadal stoi i patrzy, jakby liczył, że zakupy same zapakują się do toreb. Najpewniej wierzy w magię lub outsourcing odpowiedzialności. Z moich obserwacji wynika, że w tej kategorii zdecydowanie dominują mężczyźni.
Niezeskanowany natomiast wyłożył towar na taśmę, ale nie nadąża za ruchem własnego życia. Nie stoi przy swoich zakupach, tylko czeka – nie wiadomo na co. Produkuje tak zwane dziury taśmowe, które kasjerka próbuje wypełnić spojrzeniem pełnym rezygnacji.
UCZUCIOWY ZAWALACZ ALEJKOWY
To typ szczególnie czuły. Lubi bliski kontakt z regałami i jest emocjonalnie zespolony ze swoim koszykiem. Wózek i właściciel tworzą zwartą bryłę blokującą dostęp do towaru. Zawalacz stoi dokładnie tam, gdzie my chcielibyśmy sięgnąć po ulubiony jogurcik lub ukochaną kaszankę od chłopa.
Nie reaguje na sygnały niewerbalne, westchnienia ani uprzejme „przepraszam”. Trwa. Jak pomnik. Jakby mówił: „tu jest moje miejsce i nigdzie się nie wybieram”.
ZAPOMINACZ KARTY OSTATECZNY
Zapominacz karty nie przychodzi do kasy nieprzygotowany. On przychodzi z przekonaniem, że wszystko jest pod kontrolą. Uśmiechnięty, spokojny, pewny siebie. Dopiero pytanie kasjerki: „Ma pan/pani kartę?” powoduje subtelne pęknięcie rzeczywistości.
Najpierw jest krótka pauza – taka, w której mózg próbuje jeszcze odzyskać połączenie z pamięcią. Potem następuje klasyczny rytuał przeszukiwania kieszeni, portfela i torebki, przypominający rewizję osobistą przeprowadzaną przez samego siebie. Z każdym kolejnym ruchem rośnie napięcie kolejki i dramat Zapominacza, który nagle uświadamia sobie, że karta nie jest bytem metafizycznym i jednak trzeba ją posiadać fizycznie.
Kulminacją jest zdanie: „Ja tylko skoczę do samochodu.”
To „tylko” trwa dokładnie tyle, ile potrzeba, byśmy zaczęli żałować wszystkich decyzji życiowych, które doprowadziły nas do tej konkretnej kasy.
MANIFESTUJĄCY LICZYCIEL GROSZY
Liczyciel groszy nie płaci – on daje świadectwo. Jego sakiewka to muzeum numizmatyki, a każda moneta ma swoją historię, którą najwyraźniej należy przypomnieć światu. Wyciąga drobne powoli, z namysłem, jakby podejmował decyzje o strategicznym znaczeniu dla gospodarki kraju.
Każda moneta zostaje położona na ladzie z osobna, policzona, przesunięta i policzona ponownie. Liczyciel nie ufa matematyce, kasom fiskalnym ani ludziom. Ufa tylko sobie. I nawet sobie nie do końca.
Gdy okazuje się, że brakuje kilku groszy, zapada cisza ciężka jak kredyt hipoteczny. Spojrzenie Liczyciela mówi jasno: „To nie ja jestem problemem. To system.”
RODZINA WYCIECZKOWA 2+3
Rodzina wycieczkowa nie robi zakupów – ona uczestniczy w wydarzeniu. Każdy członek rodziny ma tu swoją rolę, choć nikt nie zna scenariusza. Dzieci poruszają się chaotycznie, jedno płacze, drugie negocjuje zakup czegoś absolutnie niepotrzebnego, trzecie właśnie zniknęło i jest poszukiwane głosem niosącym się po całym sklepie.
Rodzice stoją przy półce i prowadzą rozmowę, która mogłaby się odbyć w domu, ale najwyraźniej wymaga obecności dwudziestu obcych osób czekających na dostęp do mleka. Każda decyzja zakupowa konsultowana jest kolektywnie, z udziałem dzieci, losu i znaków z nieba.
Do kasy podchodzą wszyscy. Naraz. Z wózkiem przeładowanym nie tylko zakupami, ale i emocjami.
TELEFONISTA KASOWY
Telefonista nie przerywa rozmowy nawet wtedy, gdy świat wokół niego wyraźnie próbuje się z nim skomunikować. Skanowanie produktów traktuje jak tło dźwiękowe do opowieści o tym, jak bardzo jest zajęty i jak pilne są jego sprawy.
Kasjerka zadaje pytania, Telefonista odpowiada półsłówkami albo gestami, które niczego nie rozwiązują. Płatność kartą? Oczywiście, ale jedną ręką, bo druga trzyma telefon i sens życia.
Telefonista wychodzi ze sklepu z poczuciem dobrze wykorzystanego czasu. Kolejka – z poczuciem, że właśnie uczestniczyła w czyimś call center.
APOKALIPTYCZNY CZYTACZ SKŁADÓW
Czytacz składów ma misję. On nie kupuje jedzenia – on demaskuje. Każda etykieta to potencjalne zagrożenie, każdy składnik to wróg publiczny numer jeden. Czyta długo, dokładnie, z miną kogoś, kto właśnie odkrywa spisek międzynarodowych koncernów.
Odkłada produkt z obrzydzeniem, bierze kolejny, marszczy brwi jeszcze mocniej. W końcu wybiera coś, co jest „najmniej złe”, bo ideału i tak nie ma. Wózek pozostaje prawie pusty, ale moralna wyższość została osiągnięta.
Czytacz opuszcza sklep głodny, ale czysty duchowo.
BLOKOWACZ DRZWI WEJŚCIOWYCH
Blokowacz wchodzi do sklepu i natychmiast traci orientację w czasoprzestrzeni. Staje dokładnie tam, gdzie absolutnie nie powinien, i zaczyna się rozglądać, jakby teleportował się do obcego kraju.
Za nim tworzy się korek, ludzie próbują go ominąć, ale Blokowacz jest niewzruszony. On musi się zastanowić. Przypomnieć sobie listę zakupów. Życie. Sens istnienia.
Dopiero po chwili rusza dalej, zostawiając za sobą falę frustracji i jedną, niewypowiedzianą myśl: „Dlaczego akurat tutaj?”
SELEKCJONER NAJLEPSZYCH BUŁEK
Selekcjoner nie wierzy w przypadek. Każda bułka jest potencjalnie tą jedyną – ale tylko do momentu, aż zostanie dotknięta kolejna. Testuje sprężystość, wagę, strukturę, jakby wybierał materac na resztę życia.
Rękawiczki są zbędne. Kontakt musi być bezpośredni, cielesny, prawdziwy. Bułki wracają na półkę już „po przejściach”, ale Selekcjoner nie widzi w tym problemu. On tylko szuka najlepszej.
W końcu wybiera. Zawsze. I zawsze mamy wrażenie, że żadna z nich na tym nie skorzystała.
I tak, wychodząc ze sklepu z siatką w ręku i lekkim drżeniem powieki, uświadamiamy sobie jedno: market to nie miejsce zakupów. To przekrój społeczeństwa w pigułce. Lustro, w którym każdy z nas – z przerażeniem lub rozbawieniem – może dostrzec samego siebie. Bo najzabawniejsze w tym wszystkim jest to, że każdy z opisanych typów zawsze wydaje się nam kimś innym. I tylko czasem, bardzo rzadko, przy kasie… zaczynamy się zastanawiać...
To oczywiście tylko skrót moich obserwacji poczynionych w sklepach dużych i małych. Materiał badawczy jest niewyczerpany, a kolejne typy osobowości czekają na odkrycie między mrożonkami a chemią gospodarczą. Jedno jest pewne: idąc na zakupy, nigdy nie jesteśmy sami. Towarzyszy nam cały przekrój społeczeństwa – z koszykiem, wózkiem i bardzo wyraźną osobowością.
